- EDAT - BAĞLAÇ - ÜNLEM, TAMLAMALAR

EDAT – BAĞLAÇ – ÜNLEM

E D A T (İlgeç)

Görev ve anlamları daha çok , cümle içinde birlikte bulunduğu sözlerle beliren, sözcükler arasında ilgi kurmaya yarayan, anlamları ancak bu görevleriyle beliren sözcüklere denir.

Düzenli çalıştığı İÇİN sınavı kazandı.
Okulu İÇİN her şeye katlandı

‘’İÇİN’’ sözcüğü ilk cümlede ‘’-den dolayı’’ anlamındadır. İkinci cümlede ise ‘’uğruna’’
anlamını kazandırmıştır.

Tek başına belirgin anlamı olmayan edatların cümle içinde anlam kazandıklarını görmekteyiz.
Asıl görevleri ilişkide bulundukları sözcüklerle ilgi kurmak olan edatların cümle içindeki görevleri de kullanımları sırasında değişiklik göstermektedir.

Babası İLE okula gitti
Annesi İLE babası okula gitti.

Birinci cümlede ‘’birlikte’’ anlamıyla edat olan ‘’İLE’’, ikinci cümlede görevdeş öğeleri bağlamakta kullanılmış ; BAĞLAÇ olmuştur.

Ö Z E L L İ K L E R İ :

1-Sözcük türetmeye uygun değildir.
2-Ad, durum ve iyelik eklerini alamazlar. Alırlarsa isimleşirler.

ÖRNEK :

Temel gibisini zor bulurlar

3-Kalıplaşmış sözlerdir.

ÇOK KULLANILAN EDATLAR

İ Ç İ N

Örnek :

Kitabı çalışması İÇİN verdim. (‘’Amacıyla’’ anlamında kullanılmış.)
Araba bozulduğu İÇİN okula geç kalmış . (Neden-sonuç ilişkisi. )
Senin İÇİN hazırlık yapıyor. (‘’Özgü’’ anlamında.)
Onur İÇİN deli dolu diyorlar. (‘’Hakkında’’ anlamında.)
Disketi bir hafta İÇİN aldım. (‘’Süre’’ bildirmiş)

İÇİN edatının başka anlamlarda da kullanıldığı görülür.

G İ B İ

Benzetme ve karşılaştırma ilgisi kurar.

Örnek; Çiçek GİBİ çocuk. - ‘’benzer’’ anlamda
Sana insan GİBİ davrandık. – ‘e’ yakışır’’ anlamında kullanılmış.
Sınavı kendi kazanmış GİBİ seviniyor. – ‘’imişçesine’’ anlamında kullanılmış.

K A D A R

Karşılaştırma ilgisi kurar.

Örnek :

Kuş KADAR beyin.
Çalıştığı KADAR para.
Boyu KADAR çanta.

Belirsizlik bildirir.

Örnek :

Yüz KADAR çocuk.

GİBİ Anlamı katar.

Örnek :

Dayak yemiş KADAR oldum.

G Ö R E

Kurallara GÖRE kaydınız silindi. ‘’UYARINCA’’ – ‘’GEREĞİNCE’’ anlamında.
Sana GÖRE bu mantıklı mı ? ‘’CE’’ eki anlamında.

B A Ş K A

Benden BAŞKA kimsesi yok – ‘’DIŞINDA’’ anlamında.
Evinden BAŞKA arabası da var. ‘’AYRICA’’ anlamında.

A N C A K

Bu araba ANCAK yüz milyon eder. – ‘’EN FAZLA’’ anlamında.
ANCAK birinci sınıfı geçebildi. – ‘’GÜÇLÜKLE’’ anlamında.

D O Ğ R U

Okula DOĞRU gitti.
Kırkına DOĞRU dağıttı.
Sabaha DOĞRU geldi.

K A R Ş I

Sana KARŞI çok duyarlı davrandı.
Kente sabaha KARŞI girdik.

İ L E

Baltayla kesmiş.
Arkadaşlarıyla konuştum.
Arabayla geldi.
Onun karışmasıyla işler bozuldu.

Mİ

Soru edatıdır.

Bu da yapılır MI – Şaşırma anlamında.
Köşede durur MU-sunuz? Rica anlamında.
Güzel Mİ güzel kız! Pekiştirme anlamında.
Mektubu okudun MU anlarsın.

Y A L N I Z

Bu soruyu YALNIZ Uğur çözebilir.

S A D E C E

Konuyu SADECE Öykü biliyor.

B İ L E

Sen BİLE şaşarsın.

BAĞLAÇ

Anlamca ilgili cümleleri, görevdeş öğeleri bağlamaya yarayan sözcüklere BAĞLAÇ denir.

İŞLEVLERİ : Tamlayanları bağlar. ; Suyun ve elektriğin parasını ödedik.
Küçük ve şirin bir ev aldık

Tamlananları bağlar ; Güneşin sıcaklığı ve rengi insanı etkiler.
Kırık tabakları ve bardakları topladı.

Cümleleri bağlar ; Geldim, gördüm ve yendim.

Özneleri bağlar ; Şafak ve Özgür bize geldi.

Nesneleri bağlar ; Gökyüzünü ve yüreğinin atışını hissetmelisin.

BAŞLICA BAĞLAÇLAR

DE – DA

Sen DE itiraz ettin. (-DEN başka anlamında.)
Kitap DA aldık (- DEN başka anlamında.)
Zamanında gel DE yemeğini ye. (Azarlama.)
Büyümüş DE adam olmuş. (Alay etme)
Gitmem DE gitmem diye tutturdu. (Direnme.)
Glese DE konuşmam.
Aldı DA çalışmadı. (Ama, fakat)

VE

Sen VE ben koşuyoruz kırlarda.
Baktı ve kaçtı.

AMA

Yattım ; AMA uyuyamadım. (Buna rağmen, karşıtlık.)
Gidelim diyorsun, AMA hava yağmurlu. (Uyarı.)
Gelebilirsiniz; AMA bulaşık yıkarsanız. (Koşul.)

YALNIZ

Gidebilirsiniz ; YALNIZ erken gel. (Koşul.)

FAKAT

Aradım FAKAT sizi bulamadım.

ÜSTELİK

Dersler iyi ; ÜSTELİK spor da yapıyor.

ÇÜNKÜ

İyileştim ; ÇÜNKÜ yemeklerimi düzenli yedim.

NE... NE.

Genellikle yüklemi olumlu cümlelere olumsuzluk anlamı katar.
NE aradı, NE sordu.

YA...YA...

Tercih etme anlamını katar.
YA annem YA ben!

HEM ..... HEM...

Her ikisi de anlamını katar.
HEM ağlarım HAM giderim.

Kİ

Yargı bildiren öğeyi bağlar.
Gördüm Kİ herkes harıl harıl soru çözüyor.

İLE

Görevdeş öğeleri bağlarsa bağlaç olur. Diğer kullanımlarda edat olarak kalır.
Öykü ile Uğur bu işi başarır.

ZİRA

Geldim; ZİRA seni çok özlemiştim.

YOKSA

Onlar iyi anlaşıyorlardı; YOKSA darıldılar mı?

HELE

Havasına, suyuna HELE yemeklerine hiç doyum olmaz.

KAH.....KAH.....

KAH eserim yeller gibi.
KAH tozarım beller gibi.

ÜNLEMLER

Duygulanımların etkisiyle ortaya çıkan SEVİNÇ, KORKU, ACI, ŞAŞMA gibi durumları yansıtan sözcüklerdir.

A!...

A kuzum nerede kaldın?
Olur a! Kim karışabilir?
A... sen de mi geldin?

E!... Ne olacak bunun sonu?

Ha!;

Ha!Şimdi anladım.
Saçmalamaya başladın ha!

Ey!...

Ey! İstanbul

Ay!...

Ay bunu da sen mi yaptın?

Vay!...

Vay anam vay!...